uitspraak van Rabobank over verantwoordelijkheid voor continuïteit agrisector op 22 juli 2022
“Schaalvergroting is ingezet door de overheid”
“UITSPRAAK.”
NAAM, FUNCTIE, DATUM
Intro
Terwijl de consequenties voor boeren van het beleid rond stikstof en klimaat leiden tot discussie en protest, komt de rol van Rabobank ter sprake. In Follow The Money zegt de bank onder meer ‘een rol’ te nemen om te komen tot oplossingen.
De verklaring ademt onduidelijkheid, strijdigheid en onjuistheid. In het gunstigste geval zijn er veel misverstanden over de verantwoordelijkheid die de bank voor de situatie heeft. Veel waarschijnlijker is dat de bank ongemerkt de eigen reputatie aan het verwoesten is.
Voorgeschiedenis
Het boerenprotest dateert niet van vandaag of gister. Een eerste signaal van ongenoegen tegen het overheidsbeleid was de boerenopstand van 1963 in Hollandscheveld en de oprichting van de Boerenpartij, die van dat jaar tot 1982 in de Tweede Kamer zat. Aan het eind van de jaren tachtig was het opnieuw raak toen colonnes met trekkers het Binnenhof betraden. In de tien jaar daarna gebeurde dat nog een aantal keer. In 1990 hadden boeren op trekkers al eens het hoofdkantoor van Rabobank geblokkeerd om financiële steun af te dwingen wegens het Europese landbouwbeleid. Schaalvergroting maakte daarvan deel uit.
Vraagtekens bij schaalvergroting
Het CBS situeert het begin van de schaalvergroting in de landbouw rond 1950. De canon van Hof van Twente stelt dat hier al in de jaren tachtig vraagtekens bij werden geplaatst. Indertijd had het Rijksmuseum er een expositie over.
Een van onze redactieleden opende in de jaren negentig een zakelijke rekening en besloot dat dit niet bij Rabobank zou gebeuren wegens de groeidwang die de bank oplegde aan boeren bij de aanvraag van een lening. Hij besprak de schadelijke gevolgen hiervan voor het milieu in 1997, tijdens een interview met een directielid van Rabobank Nederland. De kwestie werd op dat moment al jaren in de media besproken, we kunnen er dus van uitgaan dat de bank in de jaren negentig het probleem moet hebben beseft.
In 2019 benoemde hoogleraar bedrijfsethiek Wim Dubbink in HP/De Tijd de verantwoordelijkheid van Rabobank in verband met het marktaandeel en de omvang van de problematiek.
Context
Tijdens het schrijven van dit blog komen de boerenprotesten tot een nieuw hoogte- dan wel dieptepunt. Zo zijn ministers thuis opgezocht, snelwegen geblokkeerd, branden gesticht en pleinen bezet.
De afgelopen dagen gebeurde dat opnieuw. Brand steken gebeurde niet alleen met hooi, maar ook met asbest. Medewerkers van aannemers die de troep moesten opruimen, in opdracht van de wegbeheerder, werden bedreigd.
Te midden van alle hectiek zoeken media naar de achtergronden van de commotie. Boeren vinden dat er met hun belangen is gesold door afnemers, banken en overheden. Bovendien is de ijzersterke lobby die de sector altijd heeft gehad steeds minder effectief. Frustratie en woede kroppen zich op en zoeken een uitweg.
Feiten
In een artikel voor abonnees zet Follow The Money de belangrijkste feiten op een rij. Hierbij een samenvatting:
- de voortdurende schaalvergroting leidde tot hogere omzetten, maar ook tot hogere schulden, rente en aflossingsverplichtingen, waarbij het besteedbaar inkomen van de boer steeds verder daalde
- een groot deel van het budget van 18 miljard van de overheid voor het uitkopen van boeren gaat naar Rabobank
- de schuldenberg die boeren hebben bij Rabobank is zo groot dat afschrijven van schulden de winstgevendheid van de bank zou aantasten
- het probleem is bij DNB al jaren bekend: in rapporten over biodiversiteit en klimaat beschrijft de toezichthouder dat deze vraagstukken een bedreiging van het financiële systeem kunnen zijn
- vandaag de dag heeft Rabobank er baat bij dat een boer failliet gaat. Dan wordt een lening afgelost, terwijl bij inkrimping van de veestapel de waarde van grond daalt en aflossing moeilijker wordt
- Rabobank maakte afgelopen 5 jaar uit de agrisector minstens 3 miljard winst.
Een rol nemen
Ook plaatst FTM een reactie van Rabobank waarin deze verklaart dat Nederland jarenlang vruchten plukte van schaalvergroting in de vorm van welvaart, werkgelegenheid en innovaties als basis voor duurzaamheid. “Het is buitengewoon naar voor de boeren dat zij het middelpunt vormen van allerlei debatten. Rabobank erkent de vraagstukken en heeft en neemt een rol bij het komen tot oplossingen.”
Interpretatie
Trouw had de indruk dat Rabobank een openbare spijtbetuiging gaf. Het gaat dan om de passage: ‘Met de kennis van nu zou je in het verleden echt anders handelen. We kijken met gemengde gevoelens terug op de jarenlange schaalvergroting die werd ingezet door de overheid.’
Vrij snel daarna meldt Volkskrant dat er geen sprake is van een spijtbetuiging, terwijl daar wel reden voor is:
- tegenover de Volkskrant benadrukt Rabobank dat de verklaring ‘geen schuldbekentenis of beleidswijziging’ inhoudt
- zelfs waar de bank zegt ’terugkijkend zou je anders handelen’ is dat dat niet bedoeld als beleidswijziging, blijkbaar wordt met je bedoeld: de overheid
- de zinsnede ‘schaalvergroting werd ingezet door overheid, niet door de bank zelf’ wekt de indruk dat de bank een machteloze meeloper was, maar ze hebben wel tientallen miljarden aan leningen uitstaan in de sector
- de bank heeft meegedaan aan de lobby tegen de krimp van de veestapel
- de bank zoekt oplossingen in technische innovaties, die vragen om nieuwe financiering.
Maatschappelijk bewuste bank
De NOS interviewt bankdeskundige Rens van Tilburg die zegt: “Het is heel opvallend dat de Rabobank zegt dat ze zich aan de wet hebben gehouden. Dat is een beperkte opvatting van een rol van de bank.” Banken behoren volgens hem visie te hebben op een sector. “Van een bankier verwacht je dat ze die (…) gebruiken om klanten te helpen betere investeringsbeslissingen te nemen. Dat is hier evident niet gebeurd. Al sinds 1970 zijn we ons ervan bewust dat de milieuschuld groeit en als je daarin nu pas een rol neemt, dan ben je te laat, helemaal als je al tientallen jaren jezelf de meest maatschappelijk bewuste bank noemt.”
Wanneer je als samenleving mag verwachten dat de rol die Rabobank voor zichzelf ziet wordt beschreven op de website van de bank, dan blijkt het te gaan om het organiseren gesprekken.
Het zou heel cynisch zijn om te denken dat Rabobank graag profiteert van de teloorgang van boerenbedrijven. Maar het is eerder gebeurd bij de technoleaseconstructie, een poging om vliegtuigbouwer Fokker overeind te houden. Dat dit mislukte kostte de staat vele honderden miljoenen, terwijl Rabobank er met de buit vandoor ging. Een rapport van de Algemene Rekenkamer zegt alleen dat er geen sprake is van een ‘doelmatige uitgave’.
Het lijkt erop dat de bank ook niets heeft geleerd van de bankencrisis van 2008. Tot de praktijken die toen bekend werden, behoorde dat de financiële sector belangen van klanten verkwanselt, winsten in eigen zak steekt en risico’s afwentelt op de samenleving.
Hoe zeker zijn we
De uitspraak van Rabobank, zoals gepubliceerd in de Volkskrant, is door de bank niet bestreden of herroepen.
Ook de feiten op basis waarvan we de uitspraak beoordelen zijn door niemand bestreden, voor zover bekend.
De scores (0-9)
Waarheid
De uitspraak zegt dat de overheid verantwoordelijk is voor de schaalvergroting en dat Rabobank een soort meeloper was. Dat is niet de rol die een bank past. En die zal ook geen enkele klant van Rabobank herkennen.
Waarde
Het zou wel eens een historische uitspraak kunnen worden. Een schoolvoorbeeld van hoe het niet moet. Zeker als je zegt een bank te zijn die maatschappelijk verantwoord onderneemt.
Geloofwaardigheid
Zolang de boeren hun protest richten op de overheid, voelen ze zich blijkbaar niet door de bank belazerd, dat verdient een 7. Anderzijds is de uitspraak niet alleen in strijd met de verantwoordelijkheid, maar ook met de reputatie van een professioneel opererende bank. Dan wordt het gemiddelde een 4.
Leugensoort
Het motief voor deze uitspraak zit in de richting van macht en onschuld.
Bij het vinden van de betreffende leugensoort valt op dat de verklaring van Rabobank termen bevat die suggereren dat de hele discussie over stikstofbeleid berust op onjuiste beeldvorming. Dat wijst op een poging tot Rookgordijn. De bewering dat de overheid verantwoordelijk is voor de schaalvergroting is natuurlijk een Uitvlucht.
De groeidwang die de bank aan boeren oplegt is Machtsvertoon. De boodschap aan hen was: ‘Wij hebben hier de touwtjes in handen, we houden jullie in een wurggreep en strijken zelf hoge winsten op.’
Effect van de uitspraak
De leugensoort Machtsvertoon heeft een destabiliserend effect op de zender en diens entourage. Dit effect kan ook uitdijen naar anderen die op wat meer afstand staan, bijvoorbeeld branchegenoten. Zij hebben gemeenschappelijk dat ze de façade van macht lang in stand denken te kunnen houden.
Effect op ontvangers: Greg en Evelien
Greg van de Werkende middengroep zit in een spagaat. Zijn familie is altijd klant van de Rabobank (en diens voorlopers) geweest. Hij streeft naar continue relaties met klanten en leveranciers, hij voelt loyaliteit naar de bank en wil deze waarmaken. Breken met deze traditie voelt voor hem ingrijpend, te midden van andere veranderingen die ook gaande zijn.
Evelien van de Onzekere werkenden vindt het moeilijk overal een mening over te hebben. Haar handicap roept al weerstand op bij opdrachtgevers en ze denkt dat een eigen mening het niet makkelijker maakt. Haar sympathie gaat altijd uit naar kwetsbaren, in dit geval de boeren, ook omdat deze door Europese regels klem worden gezet.
Advies aan de zender
Het onder ogen zien van eigen fouten is nooit gemakkelijk, zeker in een bedrijfscultuur waar macht zo centraal staat. Aan de andere kant geldt de zegswijze beter laat dan nooit. Dat Rabobank voor zichzelf een rol ziet is een goed uitgangspunt. Het advies is om de rol concreet te maken. Vertel wat je doet, welke resultaten je verwacht, hoe deze meetbaar zijn, wat je van anderen verwacht en hoe je het overleg aangaat. Zo lang er op deze punten nog geen keuzes zijn gemaakt, vertel dan hoe je daar naartoe werkt en op welke termijn er meer duidelijkheid komt.
Wat heb je geleerd?
Vertel ook wat je van de gang van zaken hebt geleerd en wat je gaat doen om te voorkomen dat je reputatie nog een keer in de knel komt .
In calvinistische termen staat het begrip verantwoordelijkheid gelijk aan schuld. Als bank heeft Rabobank veel ervaring met aflossing van schulden en ook met het onvermogen daartoe. Als het de bank niet lukt om bovenstaande adviezen onder ogen te zien, is er een paardenmiddel. Laat de afdeling Bijzonder beheer naar de situatie kijken met een ruime opvatting van het begrip schuld cq verantwoordelijkheid naar het milieu en stakeholders buiten de organisatie. Dan bestaat de kans dat alsnog de ernst doordringt bij de top van de bank.
Advies aan ontvangers
De woede bij boeren is nog altijd begrijpelijk, al wordt deze niet altijd gericht op de verantwoordelijke partij. Spreek ook de bank aan op de rol en de macht die ze hebben om samen te blijven werken aan een continue relatie in beider belang.
Laatst aangepast: 2 maanden
Bewaar als PDF