Ook rapportage IGJ onzorgvuldig

IGJ over onderzoek uithuisplaatsing op 17 juni 2022

“Het ging 45 keer onzorgvuldig”

Onzorgvuldigheid naar kinderen en ouders

De besluitvorming rond uithuisplaatsing van kinderen wordt vaak onzorgvuldig gedocumenteerd en gemotiveerd. Dat concludeert de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) van het ministerie voor VWS uit een onderzoek naar 45 cases in 2021. Overal ging iets mis. Wat opvalt is dat over de zorgvuldigheid van uithuisplaatsingen rond het toeslagenschandaal het ministerie zich hult in stilzwijgen.

Voorgeschiedenis

De Nederlandse samenleving heeft het fenomeen uithuisplaatsing grondig leren kennen dankzij het toeslagenschandaal. Als gevolg van discriminatie en onjuiste aannames bij de Belastingdienst werden gezinnen financieel klem gezet. Vervolgens werd geconstateerd dat er voor kinderen geen veilige omgeving was zodat uithuisplaatsing noodzakelijk werd geacht. Het totaal aantal keer dat dit gebeurde is volgens het CBS 1675.

Bekende context, weinig concreet

De in het IGJ-rapport geschetste context is een bekend verhaal: hoge werkdruk, gebrek aan samenwerking, regeldruk en andere bureaucratische taferelen. De aanbevelingen benoemen wat er zou moeten gebeuren door gemeenten en hulpverleners. Concrete stappen van IGJ zelf ontbreken.

De echte context

Wat ook ontbreekt is de context van het onderzoek die voor duizenden ouders veel meer relevant is, om niet te zeggen dramatisch. Het gegeven dat 1675 uithuisplaatsingen waarschijnlijk deels of geheel onterecht zijn omdat ze zijn genomen op onjuiste gronden. Dit is voor ouders ondraaglijk en voor kinderen traumatiserend.

Feiten en bedoelingen

De juistheid van de feiten in het rapport kunnen we niet beoordelen. We gaan ervan uit dat ze kloppen. De bedoelingen roepen veel meer twijfels op.

Interpretatie: twee hypotheses

Er zijn twee mogelijkheden:

1. het rapport berust op eerlijke bedoelingen. Het niet noemen van de context van 1675 onterechte uithuisplaatsingen mag harteloos worden genoemd en gruwelijk voor degenen die al zo zwaar gedupeerd zijn. Maar het is nu eenmaal zo dat in een bureaucratie de oogkleppen welig tieren
2. het rapport is geschreven om de aandacht af te leiden van het schandaal dat zo veel leed heeft toegebracht aan duizenden toeslagouders.

We achten de laatste hypothese het meest waarschijnlijk omdat de situatie nu al jarenlang dagelijks prominent in het nieuws is. Juist van een bureaucratie mag worden verwacht dat er procedures zijn om dit in goede banen te leiden. Het onbewust veronachtzamen van de 1675 uithuisplaatsingen doet denken aan een autohandelaar die zegt: “Ik zou gezegd hebben dat de remmen van uw auto versleten zijn als ik had geweten dat de remmen voor u belangrijk zijn.” Het is uitermate onlogisch.

Hoe zeker zijn we?

De scores voor hypothese 1 (0-9)

De scores voor hypothese 2 (0-9)

Leugensoorten: Afleidingsmanoeuvre, Mijnenveld, Knieval

Bij hypothese 1 is er niet bewust gelogen. Het zou een enorm gebrek aan professionaliteit zijn, we kunnen geen leugensoort toekennen. Bij hypothese 2 kan het gaan om een Afleidingsmanoeuvre: door te erkennen dat er veel misgaat terwijl iedereen zijn best doet, wordt beoogd dat burgers sympathie ontwikkelen voor de besluitvorming rond uithuisplaatsing.

Over tot de orde van de dag

Ook het Mijnenveld is denkbaar. Het is dan de bedoeling toeslagouders murw te beuken zodat hun weerstand afneemt en de bureaucratie weer snel kan overgaan tot de orde van de dag. Wat wijst op deze leugensoort is dat de Rijksoverheid drie dagen eerder (toen het IGJ-rapport van de persen rolde) een verklaring uitgaf waaruit blijkt dat de connectie tussen uithuisplaatsing en het toeslagenschandaal helder op het netvlies staat. De strekking van de verklaring was:

• ouders in toeslagenaffaire waarvan kind uit huis is geplaatst kunnen de wens hebben dat het terugkomt
• ze moeten dan zelf in actie komen, de fout wordt niet op initiatief van de overheid hersteld.

Met name het woord kunnen in het eerste punt is pikant. Daarnaast maakt de verklaring duidelijk dat de overheid geen verantwoordelijkheid neemt voor hun fouten en geen initiatieven om deze te herstellen. Dat is de mentaliteit die past bij het genoemde Mijnenveld.

Knieval van de media?

We moeten het nog even hebben over rol van de media. Als journalisten het aspect van het toeslagenschandaal bewust buiten beschouwing hebben gelaten, noemen we dat een Knieval. Ze lopen dan in het gareel van machthebbers in de hoop op een exclusief interview of een primeurtje over een week, een maand of een jaar.

Effect van de uitspraak

Als een zender denkt weg te komen met een leugen geeft dat een gevoel van triomf: liegen loont. Dat geldt natuurlijk zo lang als het duurt: ooit gaat het nachtrust kosten omdat het geweten opspeelt.

De officiële doelgroep van deze uitspraak wordt gevormd door ouders die met uithuisplaatsing te maken hebben gehad. Ongeacht de voorgeschiedenis mag hun positie worden beschouwd als niet te benijden. De positie van de 1675 gezinnen die ook verwikkeld zijn in het toeslagenschandaal is nog zwaarder. Deze ouders weten:

• dat hun kinderen onterecht zijn weggenomen
• dat de overheid talmt met rechtzetten. De financiële afwikkeling gaat traag, eerherstel zit alleen in abstracte uitspraken dat het ‘heel erg is misgegaan’, niet in persoonlijke aandacht voor hun behoeftes. En er is voorlopig geen enkel zicht op terugkeer van kinderen
• dat hun kind getraumatiseerd raakt en dat dit erger wordt naarmate de situatie langer duurt.

Dat de overheid nu ook nog een uitspraak doet waarin het drama lijkt te worden genegeerd is onvoorstelbaar pijnlijk. We blijven op de redactie van LieSense hoop houden dat het helingsproces voor ouders en kinderen snel kan beginnen.

Jet en Greg

Jet van de groep Comfortabel gepensioneerden komt uit het onderwijs, ze kent de wereld van veel toeslagouders. Sommige van haar vroegere leerlingen zijn nu zelf toeslagouder. Ze weet niet waar ze moet beginnen met het geven van steun en het uitdrukken van medeleven. Ook omdat ze al best een druk leven heeft, komt ze daar weinig aan toe.

Greg van de Werkende middengroep is boer. Hij weet hoe het is om bij de overheid in de verdrukking te zitten en juist daardoor gaat de meeste aandacht naar zijn bedrijf. Hij heeft zich wel afgevraagd wat hij zou kunnen betekenen voor ouders die hij kent via de school van zijn kinderen. Hij is er nog niet aan toegekomen om ze een keer te bellen en te vragen hoe het gaat.

Advies aan de zender

Het advies voor wie beleidsmatig is betrokken bij het toeslagenschandaal is om de situatie voor jezelf concreet te maken. Zoek via je netwerk een toeslagouder op en ga er in je vrije tijd mee praten. Dat kan probleemloos en is voor beiden heel verrijkend: luisteren kan veel betekenen. En je kunt dat gerust doen zonder iets te beloven of twijfels op te roepen over de loyaliteit aan je werkgever.

Advies aan ontvangers

Ben je zelf een toeslagouder, weet dan dat je in de samenleving niet wordt vergeten. Natuurlijk wordt er op macroniveau helaas nog steeds veel vergaderd zonder dat iets verandert. Onder je medeburgers is er meer begrip dan je misschien denkt. Ze hebben natuurlijk niet zo veel pijn als jij, maar wel veel onmacht en verbijstering. Vraag hulp als je die nodig hebt en praat met lotgenoten hoe je samen de overkant van het mijnenveld bereikt. Ook voor jou breekt weer een mooi vooruitzicht aan.