Hoe wel!?

Op deze pagina geven we tips in het omgaan met leugens en de neiging tot liegen.

Liegen is het doelbewust schenden van de informatiebehoefte van je gesprekspartner of doelgroep. Dit kan in de vorm van:

• herordenen van feiten zodat bijvoorbeeld bijzaken centraal komen te staan
• het verdraaien van feiten zodat je publiek rondloopt met halve waarheden
• het weglaten van relevante feiten
• het toevoegen van onware feiten waarvan je weet dat ze de keuzes van de ander(en) zullen beïnvloeden.

Eerst even wat mythes.

1. “Liegen is altijd verstandig, het maakt je ongrijpbaar en daarmee onkwetsbaar.”

2. “Liegen is altijd moreel fout.”

3. “Liegen is heel makkelijk, als je brutaal en handig genoeg bent val je nooit door de mand.”

4. “De waarheid is hard, dus ook altijd simpel.”

5. “Liegen gebeurt voor eigen voordeel.”

6. “De meeste leugenaars zijn sluwe egoïsten.”

Over mythe 1: ontwijk de lawine

Je bent ongrijpbaar zolang je geen twijfels oproept. Als dat gebeurt komt er een lawine van wantrouwen op gang.

Over mythe 2: tact en tactiek

Tact en tactiek zijn de belangrijkste redenen voor rechtvaardiging van een leugen.

Tact kun je met eerlijkheid vermengen. Dat kan goed uitkomen als een partner vraagt naar je mening over kleding, kapsel, rimpels of sportprestaties.

Keerzijde daarvan is dat als tact de standaard wordt, je ook ontvanger kunt zijn van een leugen:

“Schat, natuurlijk heb ik gezegd dat ik goed kan koken, toen we gingen samenwonen. Wanneer ga je begrijpen dat het een verkiezingsbelofte was?”

Tactiek is belangrijk omdat u in een onderhandeling niet het achterste van uw tong kunt laten zien om resultaat te bereiken.

Over mythe 3: kies bewust

Tijdens ons werk in de communicatie kwamen we regelmatig mensen tegen die tips wilden om te kunnen liegen zonder dat iemand het in de gaten heeft. Het leek er soms op dat ze op zoek zijn naar een methode die impulsief kon worden toegepast: alleen als je er zin in hebt.

Deze verwachting is in de praktijk onhaalbaar: als je onzorgvuldig met de waarheid omgaat, word je eerder betrapt dan je denkt. Doe dat alleen in bewust gekozen situaties en houd je leugen nauwgezet vol. Onthoud goed wat je zegt en welke vragen dat zou kunnen oproepen. Kortom: liegen is tamelijk vermoeiend.

Over mythe 4 geen waarheid zonder nuance

We verwachten dat geen enkele uitspraak die in dit blog wordt behandeld drie negens krijgt. Of drie nullen. Soms zijn de intenties niet allemaal slecht, er ontstaan misverstanden of na verschijning van een blog komen nieuwe feiten boven water. De waarheid is hard, maar de toedracht is vaak complex.

Als het goed is worden aan een strafrechter zowel het belastende bewijs als het ontlastende bewijs voorgelegd. Dat gaat niet altijd goed, zo blijkt uit het overzicht van justitiële dwalingen op Wikipedia.

Geen wonder dat er ook wel eens iets misgaat bij het weergeven of interpreteren van feiten die minder intensief worden onderzocht en besproken dan bij een rechtszaak.

Over mythe 5: materie of emotie?

Liegen uit eigenbelang noemen we op deze website bedrog of misleiding, wij denken niet dat deze soorten het meest voorkomen. De leugensoorten knieval, exclusie en egoboost komen waarschijnlijk vaker voor.

De verdere ontkrachting van deze mythe vindt u op de pagina *Q&A’s.

Over mythe 6: laat je niet meeslepen

Sluwheid en egoïsme zijn inderdaad kenmerken van leugenaars. Waarschijnlijk zijn nog belangrijker zijn overmoed en scoringsdrift. Het doorzien daarvan vraagt alertheid, wees dus wakker.

Tact en tactiek

Beschouw tact en tactiek als de belangrijkste redenen voor rechtvaardiging van een leugen:

• tact omdat het handig kan zijn eerlijkheid daarmee te vermengen, als een partner vraagt naar je mening over kleding, kapsel, rimpels of sportprestaties
• tactiek omdat je soms niet het achterste van je tong wilt laten zien, zoals tijdens een onderhandeling.

Creëer overzicht voor jezelf

• besef de informatiebehoefte van de ontvanger: wat wil(len) hij/zij horen en waarover? Is absolute eerlijkheid de bedoeling of wordt tact gewaardeerd?
• besef ook de gevoelige aspecten van de boodschap.
• baseer de moed om de confrontatie met de waarheid aan te gaan op de waarde die je hecht aan de relatie en de te verwachten duur daarvan.

Hanteer je eigen waarden en normen

Belangrijke uitgangspunten zijn:

• je kunt nooit iedereen tevreden stellen
• altijd bestaat de verleiding een gewenste boodschap te brengen, dat geeft op de korte termijn het beste gevoel en komt de relatie ten goede. Het omgekeerde gebeurt als op langere termijn blijkt dat de boodschap niet klopt
• een gevoel van ongemak bij het aangaan van dilemma’s is heel gewoon. Dat geldt voor de professionele omgeving en natuurlijk ook in de persoonlijke sfeer.

Vinden & voelen, willen & weten

Maak onderscheid tussen liegen over:

• wat je vindt
  Aan je mening mag je gerust een dosis tact toevoegen, als dat helpt om de relatie goed te houden.
• wat je voelt
  Wees voorzichtig met liegen hierover, als de relatie belangrijk is en eerlijkheid hoog in het vaandel staat. Aan een onbekende die je nooit meer ziet, ga je natuurlijk niet vertellen wat er precies in je omgaat.
• wat je weet
  Hier gaat het om feiten. Raakt het feit waarover je wilt liegen de informatiebehoefte van je ontvanger? Hoe belangrijk is de relatie voor jou? Hoe belangrijk is eerlijkheid voor de ontvanger?
• wat je wilt
  De rationele kant van wat je wilt is vergelijkbaar met wat je vindt. De emotionele kant heeft meer weg van wat je voelt. Zie deze twee voorbeelden:

Tijdens een gesprek met een verkoper heb je een keuze gemaakt voor de tv die je wilt kopen. Je weet precies welke punten op je checklist de doorslag geven en dat ga je de verkoper niet vertellen.

Je praat met je partner over je ambities. Hopelijk voel je de vrijheid om te vertellen waarover je onzeker bent, waar je wilt staan in je leven over x jaar en waarom dat belangrijk voor je is.

Timing

Het is geen leugen wanneer …

• je als schrijver verzwijgt met wat voor boek je bezig bent
• een bedrijf niet vertelt op welke locatie een nieuwe vestiging is gepland
• een voetbaltrainer zegt niet te weten of de blessure van een sterspeler is genezen voor de wedstrijd van komend weekend
• een journalist de vertrouwelijkheid van bronnen beschermt.

Deze informatie komt vanzelf uit of wacht op rijping om openbaar gemaakt te worden. Zo duurde het tot mei 2005 voordat Mark Felt bekendmaakte dat hij als onderdirecteur van de FBI 35 jaar eerder de informant was geweest van de Washington Post. Hierdoor werd het Watergateschandaal aan het rollen gebracht dat in 1974 leidde tot het aftreden van toenmalig president Nixon.

Werp de dobbelsteen

Het doen van een publieke uitspraak is als het werpen van een dobbelsteen. Je weet niet altijd van te voren hoe deze gaat rollen, te midden van andere vraagstukken die om aandacht vragen in de grillige publieke opinie. Accepteer dat de uitkomst niet altijd ideaal is.

Bekijk ’t effe

Observeer voordat je oordeelt:

• denk nooit zo maar ‘er zal wel iets van waar zijn, anders zeggen ze dat niet’
• denk niet dat je eerste interpretatie van wat er wordt gezegd of geschreven gelijk de meest geniale is. Vaak kom je verder door de situatie met wat meer diepgang te bekijken
• dat geldt zowel voor het beoordelen van uitspraken in de persoonlijke omgeving als zakelijk
• en het is ook nuttig om te observeren voordat je zelf je mening geeft. Dat voorkomt dat je redeneringen moet gaan boetseren als blijkt dat je uitspraak voorbarig was.

Rode vlaggen

Er zijn alarmsignalen die wijzen op leugens, zoals:

• beloftes die wat al te mooi zijn
• strijdigheden
• vage toezeggingen
• oordelende en normerende termen
• vaagheid over wat er van u wordt verwacht
• stellingen met een raadselachtige onderbouwing
• er wordt een urgentie gesteld, je mag niet rustig nadenken
• er wordt op emoties ingespeeld, vooral medelijden, schuld, angst of hebzucht.

“U wilt toch niet dat uw buurman/schoonmoeder/concurrent de kans krijgt om …”

“Als u € 2 per maand stort kunnen wij deze arme dieren helpen.”

“U moet direct betalen, anders komt de deurwaarder en kost het € 350 extra.”

“Had u niet in de gaten dat er met u wordt gesold? Alles komt goed als u op mij stemt.”

Verder nog deze tips:

• voorziet het aanbod van de zender in een behoefte?
• voelt het behaaglijk om op dit aanbod in te gaan?
• stel vragen en vraag door tot het antwoord duidelijk is. Als je niet persoonlijk in gesprek kunt met de zender, probeer het dan via sociale media
• is het gelukt een leugen te doorzien, wees dan trots
• is dat niet gelukt, wat leer je ervan?